प्रा. डा. नृसिह खत्री
विकासका काम गर्ने गैर सरकारी संस्थाहरुमा स्वमूल्याङ्कन गर्ने चलन पश्चिमाहरुले अपनाउदछन । हामीपनि योजनाको उपलव्धि हेर्न त्यसको प्रयोग गर्दछौ । मेरा विगत हैसियत र अवस्थाको स्वमूल्याङ्कून गर्दा म व्यक्तिगतरुपमा धेरै क्रियाशील भन्ने कित्तामा मलाई मेरा साथिहरुले राँखने गरेको पाएको छु । मलाई पनि ठीकै लाग्दछ, यो सही हो । तर आजसम्म म लक डाउनमा वसेको ३ महिना १५ दिन भयो । घरमा र होम गार्डेनमामात्र काम गर्न सकिएको छ । कृषि अनुसन्धान कार्य, वौद्धिक क्षेत्रमा सानोतिनो काम सम्मगर्न पाइएको छ । बाँकी दिन निकै उपलव्धिहिन, काल्पनिक तथा तनाव पो होलाकि भन्ने अवस्थामा चलिरहेको हँुदा सर्वसाधारणमा यस कोभिडले सवै क्षेत्रमा गम्भिर नकारात्मक असर पारेको छ भन्न अवश्यनै सकिन्छ । मोटामोटी कोरोना कोभिड १९ को प्रकोपबाट नेपालमा निम्न कुराहरु हुनसक्ने देखिन्छ ः
(क) कृषि उत्पादन घटन सक्ने छ । –ख) वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपालीहरुको रोजगारी गुम्ने छ र (ग) ठूलो संख्यामा विदेशबाट नेपालीहरु आउने छन जसको रोजगारी गुमेको हुनेछ । (घ) प्राकृतिक प्रकोपले विपन्न, गरीव तथा सिमान्तकृत जनताहरु पिडीत भएका हुनेछन । (ड.) रोजगारी गुमेका, तथा लक डाउनमा वसेकोले पेशा तथा व्यवसाय नचलेकाहरुले आपनो तलव, रोजगारी तथा लिनु पर्ने माग गर्ने दिनचाहि नसक्न,े नचाहने मुद्धाहरु उठनेछन । यसले गर्दा देशभरी आवश्यकताकालागि अनावश्यक कलहको विवाद बढने छ । –च) आर्थिक मन्दी तथा च्भअभककष्यल बलम क्तबनलबलत रेशेशन स्टेगनण्ट देखापर्ने छ । (६) नेपाल जस्तो कमजोर शासन तथा प्रशासनमा भ्रष्टाचार भएको भनिने, कुशासन वहाली रहेको देशमा राष्ट्र सेवकहरुले यस्तो अवस्थालाई सुनौलो मौका ठानी काम गर्न थालेमा प्रशासन र राजनीतिक क्षेत्रमा भ्रष्टाचार बढने छ । यसको कारणमध्ये अविकशित तथा विपन्न देशमा कमिनिष्ट सरकार हुनु भनेको विधि नीति भन्दा बढी नेत्रित्वको हुकुम, आदेशबाट सन्चालन गर्ने गराउने पद्धति प्रतिको रुझान तथा प्रयत्न भएको हुनेछ, जो हाल भइरहेको छ । –ज) नागरिक अधिकारको उपभोग गर्न वानी परिसकेको आम जनताहरुबाट भने सर्वत्र सरकारको सरकारी काम तथा कारबाहीको निन्दा तथा भत्र्सना हुन जानेछ । यसले औचित्य भन्दा पनि बढी आवेग, रिश तथा वदलाको भावना उत्तेजनामा काम गर्न थाल्ने छ । –झ) जनताहरुमा निरुत्साह तथा उत्तेजना फैलिने काम भइरहने त्यसलाई निश्तेज तथा पिडा समन गर्न राजनीति क्षेत्र विभाजित भइरहने कारण जन सरोकारका सवालहरु वेवास्ता हुने भएकाले कम प्रयास हुन जानेछ जसले सरकार अप्ठेरोमा पर्न जाने छ । (ञ) छिमेकी राष्ट्रहरुबाट आपनो हित स्वार्थसंग गाँसिएको मुद्धाहरुमा चलखेल तीव्र हुनेछ ।
यी सवै सम्भाव्य असर तथा परिणामहरुलाई मध्यनजर गर्दै नेपाल जस्तो भरखरै सघीय गणतन्त्रको मोडलमा अभ्यास गरिरहेको देशमा निम्न लिखित कामहरु गरेको अवस्थामा आउने ती समस्याहरुको निराकरण हुन सक्दछ ः
(क) राजनीतिक स्थिरताका लागि सर्वत्र जन दवाव श्रृजना गर्ने र गराउने –ख) कृषि, पशुपालन तथा पूर्वाधार विकासमा जोड दिने र ती क्षेत्रमा आम जनताको सहभागितामा परिचालन गर्ने गराउने –ग) विपत्ति जोखिमि न्यूनिकरण गर्नकालागि नागरिकहरुका आइपर्ने समस्याहरुको सामना गर्ने शीप कला, तयारीको क्षमता बढाउने (घ) उत्पन्न सवै खालका समश्याहरुको निराकरणमा मध्यस्थता तथा समन्वय गर्ने र समाधानमा प्रयत्न गर्ने मोडल अभ्यास गर्ने (ड) शान्ति र सुरक्षा कायम गर्न सरकारलाई समर्थन गर्ने, सवैले भन्नेकि विधि बमोजिम चल्ने चलाउने –च) सरकारका काम कारवाहीको समीक्षा गरी नागरिक सचेतनाको अभियान सुव्यवस्थित गर्ने निरन्तरता दिन,े अवरोध र दमन नगर्ने (६) सरकारलेपनि आपनो कार्यशैलीमा एकीकृत तथा समन्यवात्मक प्रतिरक्षा तथा समाधान पद्धतिको अवलम्वन गर्ने गराउने –ज) सन्तुलित कूटनीतिको अवलम्वन गर्ने (ज) सरकारका सवै तह निकायहरुलाई सावधानीका साथ पूर्वावस्थामा ल्याई परिचालन गर्ने गराउने –झ) विगतमा जे भएपनि अव सुशासन तथा सदाचारको वहाली गर्ने रणनीति अपनाउने (ञं) आम नागरिकहरुमा दीगो टीकाउ, दैनिक वानी व्यबहारको विकास गर्न विपत्तिको लागि टीकाउ आचारसंहीता तयार गरी लागु गर्ने (ट) विपन्न तथा असक्षम व्यक्ति वर्ग तहमा राहतको व्यवस्था गर्ने, (ठ) सरकारले आम जनताहरुमा निरन्तर काम गरिरहनकालागि सवल, सक्षम दृढ मनोवल बनाएर काम गरिरहन राष्ट्रिय स्तरबाट आव्हान गर्ने
यी माथि उल्लेखित समश्या तथा समाधानको उपायहरु विगतमापनि भएका ठूला महाविपत्तिका समयमा विश्वका विभिन्न देशहरुमा अवलम्बन गरिएको मोडलहरु हुन । विश्वयुद्धको लगत्तै पछिको समयमा,( १९१९ देखि १९३४ सम्म), महाभूकम्पले क्षत विक्षत भएका अवस्थामा, विगतको सशस्त्र द्वन्दको अवस्थामापनि यस्ता होलिष्टिक मोडलहरु अपनाएर स्थितिलाई सामान्य अवस्थामा ल्याउन सकिएको उदाहरण पाइएकोले नेपालमा पनि वर्तमान समयमा यस्ता कामहरु गर्न गराउन आवश्यक देखिन्छ । यो समस्याबाट उन्मूक्ति पाउने युक्ति हुनेछ ।
