आज विश्व उच्च रक्तचाप दिवसः यो कसरी हुन्छ र नियन्त्रण गर्न के गर्ने ?

इलाम, ४ जेठः आज मे १७, विश्व उच्च रक्तचाप दिवस । यो दिवस विभिन्न सचेतनामूलक कार्यक्रम गरेर मनाइदै आईरहेको छ । पछिल्लो समय धेरै मानिसमा उच्च रक्तचापको समस्या देखिएको डाक्टरहरु बताउँछन् । विभिन्न कारणले गर्दा यो समस्या डरलाग्दो रुपमा बढ्न थालेको छ ।
के हो उच्च रक्तचाप ?
(डा. आनन्द जि.सी, वरिष्ठ फिजिसियन)
कुनै व्यक्तिले आराम गरिरहेको अवस्थामा दुई वा त्योभन्दा बढी पटक भिन्दा भिन्दै परिस्थितिमा रक्तचाप जाँच गर्दा उक्त व्यक्तिमा माथिको रक्तचाप १३० वा बढी र तलको रक्तचाप ८० वा बढी भएको अवस्थालाई उच्च रक्तचाप अर्थात हाईपरटेन्सन भनिन्छ । उच्च रक्तचापलाई निम्नाअनुसार वर्गिकरण गरिएको छ (अमेरिकन र्हाट असोसियसन, २०१७)
नर्मलः १२०÷८० भन्दा कम
एलिभेटेडः १२०—१२९÷८०
हाईपरटेन्सनः
१) स्टेज १ः १३०—१३९÷८०—८९
२) स्टेज २ः १४०÷९० भन्दा बढी
उच्च रक्तचाप प्राईमेरी र सेकेन्डरी गरि दुई प्रकारका हुन्छन् । प्राईमेरी रक्तचाप ९५% र सेकेन्डरी रक्तचाप ५% जति हुन्छ । प्राईमेरी रक्तचापको खास कारण थाहा नभएपनि अव्यवस्थित जिवनशैली (चुरोट रक्सी सेवन, मोटोपना, निष्कृय जिवनशैली) र वंशाणुगत मुख्य रहेको छ भने सेकेन्डरी रक्तचापको कारण मृगौलाका रोगहरु, गर्भ निरोधक चक्की, थाईराईड, प्याराथाईराईणका समस्याहरु, मुटुको समस्याहरु हुनसक्छन ।
लक्षणहरुः

सामान्यतया उच्च रक्तचापका लक्षणहरु नदेखिन पनि सक्छन त्यसैले यसलाई थाहै नपाई सिध्याउने रोग भनिन्छ । नियमित बिरामीको जाँच गर्दा अथवा यसको कारणले भएको कुनै जटिलता पछि मात्र पत्ता लाग्छ जस्तै हृदयघात, पक्षघात । कुनै बिरामीहरुमा रिँगटा लाग्ने, टाउको दुख्ने (पछाडीको भाग), मुटु हल्लने, आँखा धमिलो देख्ने, नाक वा मुखबाट रगत आउने आदि इत्यादि जस्ता लक्षण देखिन सक्छन ।
जाँचहरुः
उच्च रक्तचापले मुटु, मस्तिष्क, मृगौला, आँखालाई असर गर्ने हुँदा उच्च रक्तचापको बिरामीले चिकित्सकको सल्लाह अनुसार छातीको एक्स रे, इ.सि.जि वा इको, मृगौलाको जाँच, सुगर, बोसो, थाईराईड जाँच गर्नुपर्छ ।
उपचारहरुः
हाम्रो जनमानसमा एकपटक उच्च रक्तचापको औषधि सेवन गरेपछि जिवनभरी सेवन गर्नुपर्छ त्यससैले औषधि सकेसम्म खानुहुन्न भन्ने गलत सोचाई छ जसले गर्दा दिनानुदिन आकस्मिक रुपमा मानिसहरुको अकालमा ज्यान जानुको साथै हृदयघात र पक्षघात जस्ता जटिलता बढिरहेको छ ।
उपचारको विधि औषधि सेवन र स्वस्थ जिवनशैली गरि दुई प्रकारका छन्
१) जिवनशैली
रोगीको तौल घटाएर बि.एम.आइ. २५ भन्दा कम राख्नुपर्छ ।
नुनको मात्रा कम खानुपर्छ । (१ दिनमा ६ ग्राम भन्दा कम)
फलफूल, सागपात, तरकारी र कम मात्रामा फ्याट भएको डेरी प्रोडक्ट्स खानुपर्छ
स्याचुरेटेड टोटल फ्याट कम खानुपर्छ ।
दिनमा लामो लामो पाइला (ब्रिस वाक) कम्तिमा ३० मिनेट हप्ताको ५ दिन हिड्नुपर्छ ।
खाईरहेको औषधि एक्कासी चिकित्सको सल्लाहबिना छोड्नुहुँदैन ।
मानसिक तनाबबाट टाढा रहने जसको लागि दैनिक रुपमा योगा र ध्यान गर्ने ।
दैनिक रुपमा कम्तिमा ६ घन्टा सुत्नुपर्छ ।
धुम्रपान र मद्यपानबाट टाढा हुनुपर्छ ।
२) माथि उल्लेख गरिएका जिवनशैलीबाट केहि मात्रामा उच्च रक्तचाप घटाउन सकिन्छ र यदि त्यसबाट रक्तचाप लक्ष्यअनुसार नियन्त्रण नभएमा चिकित्सकको सल्लाह अनुसार औषधि सेवन गर्नुको साथै नियमित फलोअपमा आउनुपर्छ ।